Przed wyborami do sejmu – słowo noblisty.
Pytaniem, kogo wybrać do sejmu, zajmuje się coraz więcej nasze społeczeństwo i prasa. Podnoszą się głosy, zalecające tych lub owych kandydatów. Jedni radzą nam ekonomistów, jako najsprawniejszych przewodników na drodze, wiodącej do ogólnego dobrobytu; inni – takich polityków, którzy odczuwają najlepiej dusze narodową; inni poczytują za główną zaletę znajomość zadań prawno-społecznych, inni – pedagogicznych i w ogóle kulturalnych.
Przede wszystkim jednak wysuwają swych ludzi stronnictwa. – „Kto nie należy do nas , ten tym samym jest nieodpowiedni i niegodzien” – oto w istocie rzeczy zasad i hasło, pod którym rozpoczynają się rzeczy wyborcze. A w ten sposób gdybyśmy wysłuchali wszystkich stronnictw, pokazałoby się, że wcale nie ma ludzi odpowiednich i godnych.
Powinien nasz naród, właśnie dzięki swej przeszłości i w imię swej tradycji, zdobyć się na zastęp ludzi, którzy mogli zająć poważne i wybitne stanowisko w izbie państwowej, złożyć świadectwo odziedziczonych i przechowanych, w głębi narodowej duszy uzdolnień, odznaczyć się rozumem stanu, gruntowaną znajomością spraw i ciążących na przedstawicielstwie zadań, odznaczyć się bystrością w wyborze dróg, wiodących do celu, prawością, prawością w taktyce parlamentarnej. A wreszcie, powinien zalecić takich, na których narodowym sumieniu i charakterze można złożyć swe losy w ich ręce.
Wszelki parlament jest to młyn, którego mechanika prędko oddziela ważne ziarno od plew. W normalnych warunkach pracy wrażenia, wywoływane przez sejmowych krzykaczy, mijają, jak fajerwerki, zostawiając po sobie jedynie dym – istotny zaś wpływ, głęboki, wyciskający swą pieczęć na wszelkich sprawach i urabiający przyszłość dziejową, wywierają w dłuższym biegu lat tylko prawdziwie w y b i t n i przedstawiciele wielkich idei i silne, a solidarne grupy, które idą za ich przewodem.
Potrzeba nam wpływu – szukajmy więc odpowiednich ludzi.
Ale gdzie ich znaleźć i jakich właśnie nam potrzeba?
Gdzie? – odpowiedź nietrudna. W całym kraju.
A również bez wahania można powiedzieć, jakich ludzi należy wybrać?
Przede wszystkim ludzi wybitnej pracy.
A następnie należy wybierać ludzi wybitnej wiedzy.
Szukajmy w całym kraju ludzi najlepszych.
Szukajmy ludzi najznakomitszej wiedzy i największego talentu, a gdy znajdziemy takich, którzy z owymi przymiotami łączyć będą wielką miłość kraju i niezłomny charakter, wówczas będziemy mogli sobie powiedzieć, że spełniliśmy patriotyczny obowiązek.
Henryk Sienkiewicz (1905 rok)
W 1905 r. Henryk Sienkiewicz uhonorowany został literacką Nagrodą Nobla za „wybitne osiągnięcia w dziedzinie eposu” i – jak podkreślił jeden z jurorów – „rzadko spotykany geniusz, który wcielił w siebie ducha narodu”. W swoim odczycie noblowskim laureat powiedział, że choć Polska uważana jest za martwą i pogrzebaną, to jednak dzięki jego nagrodzie dała ona świadectwo swej sile przetrwania i woli zwycięstwa.